Wonf machin, klaksòn motosiklèt ak vwa ti machann k ap pwonmenn fè yon sèl nan lari a pou ofri yon espektak kakofoni gratis… Nou vandredi 19 jiyè 2024, nan Jeral Batay, presizeman nan ti wonpwen Kafou kat la, pa twò lwen vye poto metalik sa a ki konsève ankò dènye souvni yon fe sinyalizasyon. Nan ekran telefòn mwen li fè 10è47AM, men se kòmsi solèy la te gentan sou dènye volim chalè l. Sou chak vizaj ki pase devan m nan, plizyè rigòl swè ap fè kous pou al chwe anba kou. Lè a pa kanpe. Se mwen ki kanpe; ak linèt obsèvatè m. Mezanmi! Lè w Kafou Jeral, tout kote w mache se Mache. Tout direksyon ou pran gen yon pil fatra ki vin salye w davans avèk yon odè endeskriptib…
- Mesye ! Men savon wi! 3 pou 30 dola m lage yo. Fè madanm ou vann, bèl ti gason! Se ak bèl mo sa yo Josiane rapwoche m. E se mo sa yo tou ki tou ban m kle istwa lavi Josiane.
- « Dakò bèl tifi ! M pwomèt ou m ap achte. E m ap fè kè w kontan », se sa m reponn li nan yon souri ki envite l fè m konfyans.
Josiane, 28 tan, se manman de (2) ti gason ak yon tifi ki pèdi papa yo anba yon rafal bal mawon nan Kwadèboukè kote fanmi an te abite. Josiane pa sanble laj li ditou. Si gete li ak gangans kò li fè w santi li nan ventèn, vizaj li ki plen grif move lavi ak grafiti lavi di ap fè l mete l nan karantèn. Daprè sa li di nou, li poko gen yon bon 1 an depi se Jeral l ap fè virekò pou li okipe pitit li.
- Sa fè lontan m pa pase Jeral Batay, Josiane. M sezi wè Jeral defigire ?
- Se jan w wè l la. Anpil machann ki kouri kite Lavil pou ensekite, se la a yo vini. Menm mwen, se lavil m te ye.
- Men, m remake se gwo pil fatra tout kote !
- Genlè w panse peyi sa a gen Leta ? Leta pa fè mache pou moun vann. Tout kote ou te konn tande ki gen mache, moun pa ka mete pye la ankò. E bouch tout moun fann pou yo manje. Ou gen pitit, fòk ou biye yo, pran swen yo, voye yo lekòl pou yo soti yon moun demen.
- Men, èske w konnen lè moun nan ap fonksyone nan yon anviwònman konsa se pòt li louvri pou maladi ?
- Ou wè tout moun ou wè la a, anpil nan yo malad deja. Yo jis poko konnen. Epitou, si nou pa vin vann, pwonmennen ti sa nou genyen, kòman n ap viv ?
11è fè blenng ! Solèy la moute dife l disèt wotè. Ti brèch lonbray ki t ap pwoteje nou an efase san fòse. Kakofoni bri ak vwa a la pi rèd. Josiane ale ak yon bèl souri epi mwen menm ak yon valè savon nan valiz mwen.
A 11è30, mwen gen randevou ak doktè Luc Mompremier nan Lopital La Paix. Se pa premye rankont nou. Nou rankontre plizyè fwa deja. Fwa sa a, se yon lòt koze ki pwal sou tab la.
- Mèsi chofè
Chofè a kanpe machin nan akote plizyè ti pil fatra sachè dlo, flakon ak bouchon ji ki devan lopital la. Pou m klè, devan Lopital La Paix a gen ti mache pa l kote ou jwenn machann sandwitch, ji, dlo, elatriye… 11è25. Erezman, m tou jwenn Doktè Luc sou lakou a. Enpasyans, fatig vizib sou vizaj Dòk a ki avwe m li byen kontan mwen rive anvan lè.
- Monchè, ou te di m ou ta renmen nou pale sou ensalibrite, konsekans li sou sante ? Èske w konnen anviwònman malsen, ensalibrite fè plizyè milyon viktim nan mond lan chak ane ? Daprè yon rapò OMS, an 2012 te genyen anviwon 12,6 milyon moun ki mouri pandan y ap viv oubyen t ap travay nan yon anviwònman « insalubre ». Gen anpil maladi nou ka fè prevansyon kont yo si n chwazi evolye nan yon anviwònman sen. Èske w te konnen tou anpil patoloji respiratwa ak maladi kadyovaskilè gen koz yo nan ensalibrite ?
Rive yon moman, m vin gen lenpresyon tout fatig, tout prese Doktè Luc te prese a vole gagè. Apre kèk minit kanpe sou lakou a, nan yon jès men dwat, li envite m suiv li antre vin chita nan bèl ti RAV4 koulè bèlj li a.
- Men Dòk, m wè tout lari Pòtoprens se fatra ?
- « Domaj se yon tablo tris konsa nou genyen, sitou nan Kapital yon peyi », li reponn mwen, pansif, nan yon mouvman lan vètikal l ap fè ak tèt li.
- Frè m, nou gen plizyè pwoblèn nan ka pa nou an. Se yon Leta iresponsab ak yon popilasyon ki pa vrèman edike sou ris ak tout kalite pwoblèm sante fatra, anviwònman sal responsab. Sètènman, ou konn tande moun k ap di w mikwòb pa touye Ayisyen. Wi. Mikwòb kapab touye Ayisyen menm jan ak tout lòt moun sou latè ».
11è50. Anpil bon bèt tonbe. Domaj tan an pa pou nou. Alaverite, m pa sispann panse ak milye machann sa yo m kite Jeral k ap kalbende nan yon anviwònman tètchaje. M pa sispann panse Josiane ak Josiane ki ale nan yon nyaj pousyè nwa van fin leve. M pa sispann panse ak Josiane k ap akokiye kò li pou l janbe on ti mòn fatra pou l al ofri lèpasan achte ak bèl ti pawòl dous…